مجله نودیها : همه ساله با شروع ماه محرم و صفر و ایام عزاداری سرور و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام و یارانش به این فکر می افتیم که چگونه می شود با ابعاد و ویژگی های جریان سازان این واقعه عظیم که مانند آن در پهنه زمان و مکان وجود ندارد آشنا شویم و باید چه مسیری را طی کرد تا به شخصیت های اصلی روز عاشورا نزدیک شویم.
یکی از راه های شناخت شخصیت ها در واقعه عاشورا نشستن پای کلام بزرگان و درس گرفتن از مکتوبات ناب این بزگواران است که در این جمع بندی «خبرنامه دانشجویان ایران» سعی دارد با معرفی ۳ کتاب با نام مشترک خصائص به ویژگی های شخصیتی سه عنصر اصلی عاشورا یعنی حضرت اباعبدالله الحسین(علیه السلام) و حضرت قمربنی هاشم(علیه الاسلام) و حضرت زینب کبری(سلام الله علیها) بپردازد.
«خصائص الحسینیه»
اَلْخَصائصُ الْحُسَینیه با نام اصلی خصائص الحسین و مزایا المظلوم کتابی به زبان عربی تألیف شیخ جعفر شوشتری (متوفای ۱۳۰۳ق). نویسنده در این کتاب، به شرح زندگانی امام حسین(ع)، ویژگی‌های امام و قیام عاشورا پرداخته است. همچنین اهمیت مجالس حسینی و آفات آنها و نیز ثواب زیارت مرقد امام حسین(ع) از دیگر مباحث کتاب است. این اثر، چند بار به زبان فارسی ترجمه شده است مانند ترجمه سید محمدحسین شهرستانی به نام «اشک روان بر امیر کاروان».
شیخ جعفر شوشتری از مجتهدان و منبریان مشهور قرن ۱۳ و ۱۴ قمری در ایران است و کتاب الخصائص الحسینیه از مهمترین آثار اوست، شیخ جعفر یک خطیب توانا با بیانی رسا و بلیغ بود. موعظه‌ها و سخنان او آنچنان به او شهرت داده بود که فقاهت او را تحت‌الشعاع قرار داده بود. نگاه حکیمانه و عالمانه و رویکرد عرفانی ایشان این تکلیف را بر او تحمیل کرد که به ماجرای امام حسین(ع) و کربلا از معرفتی بپردازد و «خصائص‌الحسینیه» را تبدیل به دستاوردی نو در زمینه تاریخ امام حسین(ع) کند.
نام کتاب، خصائص الحسین و مزایا المظلوم است و به الخصائص الحسینیه شهرت دارد. شوشتری در این کتاب، بیش از ۳۰۰ ویژگی مختص امام حسین(ع) را در ۳۰ بخش آورده است. جلد اول آن ۱۲ بخش دارد و ۱۸ بخش باقیمانده در جلد دوم در دسترس نیست. ویژگی‌های امام حسین(ع) از جمله در عوامل وجود، جایگاه‌های شهود از آغاز تا پایان آفرینش، هنگام ولادت و شهادت، روز رستاخیز و پس از آن، تبیین برخی از کرامات و معجزات آن حضرت، از جمله مطالبی است که شیخ شوشتری اشاره کرده است.
شوشتری در این کتاب، امام حسین(ع) را مأمور به دو جهاد دانسته است: جهاد عام به قصد پیروزی بر دشمن و جهاد خاص برای شهادت خودش که وقتی از یار و یاور کافی مأیوس شد، دانست که جهاد از وی ساقط شده و تکلیفش جهاد خاص است. همچنین وی در جای دیگری از کتاب خصائص بیان کرده که امام حسین(ع) دو تکلیف داشت: تکلیف واقعی که استقبال از مرگ بود و تکلیف ظاهری که رفتن به کوفه بود.
ترجمه‌های خصائص‌الحسینیه
تاکنون ترجمه‌های متعددی بر این کتاب شریف نوشته شده است که شامل ترجمه الخصائص الحسین؛ از محمد جواد بن محمد حسن، ترجمه الخصائص الحسین؛ از محمدحسین بن عبدالله خوانساری مقیم بروجرد، ترجمه الخصائص الحسین؛ از محمد صالح بن محمد تقی استرآبادی متوفای بعد از ۱۳۱۳ق، وَسائل المُحبّین از میرزا محمد حسین بن میرزا علی‌اکبر شریعتمدار تبریزی متوفای ۱۳۳۱ق، ویژگی‌های امام حسین؛ ترجمه و نگارش علیرضا کرمی؛ تحقیق و ویرایش سید محمد حسینی، امام حسین(ع) این گونه بود و ترجمه الخصائص الحسینیه صادق حسن‌زاده است.
«خصائص العباسیه»
خصائص العباسیه؛ زندگینامه و ویژگی‌های قمر بنی هاشم” ۱۴ باب دارد. مؤلف در هر یک از این باب‌ها به زندگی، رفتارها، صفات، فرزندان و رشادت‌های قمر بنی‌هاشم می‌پردازد. مؤلف کتاب محمد ابراهیم کلباسی نجفی است. کتاب اصلاً به زبان عربی نوشته شده و محمد اسکندری آن را به فارسی ترجمه کرده است. باب اول درباره خصایص و امتیازات نسب حضرت ابوالفضل است. باب دوم درباره فضایل حضرت ام البنین است. مؤلف در باب سوم به برادران و خواهران حضرت ابوالفضل می‌پردازد. خصایص و امتیازات اسم، کنیه، القاب، مناقب و وجاهت آن حضرت مسائلی است که در باب پنجم درباره آنها بحث می‌شود..
در قسمتی از این کتاب آمده است:
مخفی نیست که نام نامی آن جناب را حضرت ولی الله امیرالمومنین(علیه السلام) عباس گذارده و عباس صیغه مبالغه است از ماده عبس و آن به معنی درهم شدن بشره قبض وجه است و به مضمون “الاسما تنزل من السماء” چون آن جناب به مفاد “اَشِدّاءُ عَلَی الکُفّارِ” بر دشمنان حق عبوس و در جنگ غیور و مهیب بوده مُسمّی به این اسم شده، یا آنکه از صولت و شجاعت و غیرت او در قبال دشمن و قتال قوم کراهت و عبوست از خوف و بیم در وجوه کریهه و خبیثه آن قوم کافر لئیم ظاهر می‌شد و در منتخب طریحی نقل شده که همانا عباس بن علی(علیه السلام) چون کوهی بزرگ بود و قلبش چون صخره های بزرگ مقاوم و استوار بود چرا که او سواری شجاع و پهلوانی دلیر و جنگجو بود و در پرتاب نیزه و شمشیر زدن در میدان جنگ با کفار با جرأت و جسور بود.
و در جایی دیگر در بیان کیفیت ولادت حضرت عباس(علیه السلام) آمده است: حضرت عباس علیه السلام در ولادتش بر سایر مردم برتری یافت؛ به آنچه که بزرگان از اولیای الهی در ولادت شان، برتری می یابند. به گونه ای که ولادتش پر بود از شگفتی ها و قرائن و مقدماتی که دلالت بر مقام بلند و عظمت این مولود نزد پروردگار بلند مرتبه، است.
این امیرمومنان علیه السلام است که پیش از ولادت عباس علیه السلام، بلکه پیش از این که با ام البنین ازدواج کند، از ولادتش خبر می دهد، و ویژگی هایش را بیان می کند، و به آنچه که او آراسته است از قبیل: ایمان قوی، نفس پاکیزه، شیردلی، سینه ی ستبر، و بزرگواری های اخلاقی اش، اشاره می کند، و این که او در آینده، برادرش امام حسن علیه السلام را در قیام مهمش کمک خواهد کرد، و تمام دارایی اش را به خاطر او قربانی کرده و در کربلا در مقابل او به شهادت خواهد رسید؛ و تمام این مسایل را به روشنی بیان کرد.
«خصائص زینبیه»
این کتاب معروف‌ترین کتاب سید نورالدین جزایری است که آن را در اهواز و به زبان فارسی می‌نویسد. این کتاب در نجف اشرف چاپ و بعدها به سبب توجه علما و دیگر طبقات مردم، بارها در ایران و هند به چاپ رسید و به تعدادی از زبان‌های رایج دنیا نیز برگردانده شد.
محقق این کتاب؛ ناصر باقری بیدهندی در مقدمه الخصائص می‌نویسد:«نکته دیگری که سید را وادار به تحریر به خصوصیات حضرت زینب(س) نمود، مشاهده مطالب ناصحیح و غلط در کتاب‌های مقتل بود. … روی همین اساس و نیز برای آن که روآوری مردم خصوصاً اهل منبر به کتاب‌های معتبر زیاد شود و در آنان انگیزه روگردانی از کتاب‌های مجهول‌الحال و ضعیف فزونی گیرد، الخصایص را به رؤیت مراجع و استوانه‌های علم و تحقیق عصر خویش چون آقا سید ابوالحسن اصفهانی و آقا ضیاءالدین عراقی و جز ایشان درآورده و تقریظات آنان را در ابتدای الخصایص مندرج کرده است».
در ارتباط با انگیزه‌ای که در ابتدای کتاب از نوشتن آن ذکر می‌شود چه بسا منظور نویسنده آن باشد که تصویری که از حضرت زینب(س) در منابع ترسیم شده است، تصویری غیر مطابق با ایشان بوده، چنانکه در مجالس عامه مردم، غالب آنچه درباره ایشان به مردم منتقل می شود مصایبی است که به ایشان رسیده و کمتر درباره استقامت، بلندی مقام ایمان و زهد و تعقل و سایر کمالات حضرت سخنی به میان آورده می شود.
از این رو سیدنورالدین جزایری در «خصائص زینبیه» به صفات و القابی در شخصیت حضرت زینب(س) پرداخته که تصویر کامل تری از ایشان ترسیم کند؛ صفاتی که امروز جامعه ما سخت به آنها نیازمند است؛ صفاتی مانند زاهده( ترک زینت و هوای نفس و محبت دنیا)، عاقله، موثقه(محل وثوق و اطمینان)، عابده، شجاعه(قوت قلب)و… . گرچه نیاز است، به تناسب نیازها و اقتضائات امروز جامعه این صفات قدری ملموس‌تر و با تتبع بیشتر در مصادیق آن در رفتار و زندگی حضرت به جامعه عرضه شود.
البته نویسنده در ذیل برخی القاب به بیان نمودهایی از آن در زندگی حضرت به ویژه در کربلا می پردازد، برای مثال در ذیل لقب شجاعت، به ثبات و نیروی قلب حضرت زینب(س) در عصر عاشورا اشاره می‌کند که در مقابل لشکر دشمن که می خواستند حضرت سجاد(ع) را شهید کنند، چنان شجاعت به خرج می دهد تا ایشان را نجات داد و همچنین در مجلس ابن زیاد و شام.
در بخشی از متن این کتاب آمده است:
«عقیله، چون از عزم برادر مطلع شد خیلی مضطرب گردید مبادا عبدالله بن جعفر او را از مصاحبت برادر باز دارد. به نزد آن جناب آمد، شروع نمود به گریستن، عبدالله را به واسطه کمالات و مقامات آن مخدّره، علاقه خاصی به آن محترمه بوده، گفت: «یا بنت‌المرتضی»! تو را چه می‌شود، «لا ابک‌الله لک عینا». فرمود:
یابن العمّ! اینک برادرم عازم عراق گردیده، و حضرتت محبّت مرا نسبت به وی می‌دانی و من چنانم که آنی بی او زندگانی نتوانم نمود؛ و از آن جایی که زنان، بدون رخصت مردان حرکتی نتوانند نمود و گام از گام نتوانند برداشت، اینک برای رخصت به نزد حضرت آمده‌ام. اگر رخصت نفرمایی نروم، ولکن دانسته باش که بعد از رفتن برادر، زنده نخواهم ماند».
عبدالله، نظری به جانب آن مخدّره نمود، دید چنان منقلب است که اگر در مقام منع باشد، گفتن لا و بیرون آمدن روح آن مظلومه مقارن خواهد بود. اشک از چشم‌های عبدالله جاری شد، گفت: «یا بنت‌المرتضی و یا عقیله بنی‌هاشم! این انقلاب برای چه؟ به هر نحو خواهش حضرتت باشد چنان نما. آن مظلومه شاد و مسرور گردید. برخاست به خانه برادر رفت و به اتفاق برادر حرکت فرمود.»
خبرنامه دانشجویان ایران
Related Images:
Visits: 1
